Türkiye’ye misket, daha çok kırsal bölgelerde ya da şehirlerdeki orta ve düşük gelirli bölgelerde karşımıza çıkan bir oyundu diyebiliriz.
Teknoloji ve bilim ne kadar gelişse de ve bunun oyuncaklara yansıması ne kadar fantastik boyutlarda olsa da nostaljik oyuncaklar ve el yapımı klasik oyuncaklar her zaman kıymetini ve kazandığı ilgiyi muhafaza ediyor olacak kuşkusuz. Bu oyuncaklardan birisi de misketler ya da bir diğer adıyla bilyeler.
Misket veya bilye, bugün özellikle şehir hayatı yaşayan çocukların çok uzağında olsa da çok değil 2-3 kuşak öncesinin çocukluğunun en renkli oyuncaklarından birisiydi. Üstelik sadece bizim ülkemizde değil, dünyanın farklı coğrafyalarında böyle olageldi. Peki misketler ne zamandan beri var. Misketin tarihi nerede başlıyor, icat mı olundu yoksa keşfedildi mi. İşte tüm bunların cevaplarını kısa kısa vererek Oyuncakların İnanılmaz Hikayeleri yazı dizisinin bu bölümünde bilyenin tarihine şöyle bir göz atacağız.
MİSKETİN TARİHİ; ister inanın, ister inanmayın; eldeki hiçbir tarihsel bulgu, misketlerin ilk nerede ve ne amaçla ortaya çıktığını bilmiyor. Dünyanın çeşitli coğrafyalarında, farklı tarihsel kalıntılarda rastlanıyor bilyelere ilk olarak. Arkeologlar ilk olarak antik Mısır ve Ortadoğu kalıntılarında bilye şeklindeki oyun parçalarına ve bunların üzerlerinde oynandığı çok açık olan oyun tahtalarına rastladılar. Mısır’daki Keldaniler adlı ulusun kalıntılarında genellikle kilden, taştan veya camdan yapılmış bilyeler yer alıyordu.
Yine aynı coğrafyada, Pakistan’da 2010 yılnda kazı çalışmaları tamamlanan Mohenjo-Daro isimli antik kentin kalıntılarında da bilyelerin izine rastlandı. Öte yandan Roma edebiyatında, örneğin Ovid isimli antik şairin Nux isimli metninde, fındıklarla oynanan bir oyun olarak bahsedilmiş.
Türk tarihinde ise eskiden ok atan insanların, oku atarken yayını gerip bilye yuvarlar gibi bırakmaları gerektiğinden hareketle, parmağı geliştirmek için küçük yaşlardan itibaren bilye şeklindeki topları yuvarladıkları söyleniyor.
Bu gibi birçok örneğe rağmen “ilk bilye/misket” nerede ve ne amaçla ortaya çıktı, halen bilemiyoruz. Ama dünyanın her yerinde, sadece küçüklerin değil her yaştan oyun severin ilgi gösterdiği bir oyun olduğunu biliyoruz.
KÜÇÜK TOPLARIN OYUNCAK MİSKET HALİNE GELMESİ; ilk nerede çıktı, bilmiyoruz fakat ilk kimin fabrikasyon haline getirdiğini biliyoruz. 1800’lü yıllarda ilk olarak Almanya’da bir oyun malzemesi / oyuncak olarak üretilen misketler, daha sonra önce İngiltere olmak üzere birçok ülkede popüler hale gelmiş.
1846’da bir Alman usta, seri üretimle misket üretebilecek bir alet icat ederek kilden yapılan ilk seri üretim misketleri ortaya çıkmasını sağladı. İlk devasa üretim hamlesi ise Ohio’nun Akron bölgesinde, 1890’ların başında yapılacaktı. Yine ilk cam misket üretimi ise James Harvey Leighton isimli üretici tarafından 1903’te İngiltere’de gerçekleştirilecekti.
1870 yılında seramik bilyeler seri üretime geçti ve ucuz satış fiyatları sayesinde devasa satış rakamlarına sahip oldu.
1910’lara kadar dünyada misket üretimi sahasında Clarksburg, Akro Akik, MF Christensen&Son gibi büyük firmalar yer aldı. Bugün ise en bilinen iki misket üreticisi, modern tasarımlara sahip üretimler için piyasada yer alıyor. Bunlar, her ikisi de Amerika merkezli olan Jabo Vitro ve Marble King markaları.
New Jersey’de 1922’den bu yana devam eden Ulusal Misket Şampiyonası da ilginç bir örnek olabilir.
TÜRKİYE’DE MİSKETİN TARİHİ: Türkiye’ye misket, daha çok kırsal bölgelerde ya da şehirlerdeki orta ve düşük gelirli bölgelerde karşımıza çıkan bir oyundu diyebiliriz. Bugün daha çok köylerde, kasabalarda ve küçük şehirlerde nadiren karşımıza çıkan bilyeler, Türkiye’de renkli cam yapımlar olarak karşımıza çıktı ilk olarak.
Tumba oyunu, kuyu oyunu, Şap, Çukur, Karış, Cımboz veya üçgen oyunu gibi farklı prensiplere sahip oyunlarla oynanan misketler, aslında dünyanın her yerinde çok sayıda farklı oyun biçimine göre çoğalıyor. Bursa’da cilli, Ege yöresinde meşe, Orta Anadolu’da cıncık gibi isimlendirmeleri mevcut.
“Misketler bugün, teknolojiye karşı bir mücadele veriyor” gibi bir ifade kurmak yersiz, çünkü nostaljik ve klasik tüm oyuncaklar gibi misket de bugün büyük fabrikalarda belki az sayıda üretilmeye devam etse de birçok video oyunu, bilgisayar oyunu ve oyun aplikasyonlarına ilham vermeye deva ediyor. Elbette çok sayıda sıkı koleksiyonerin çok geniş ve renkli misket koleksiyonu olduğunu da unutmamak gerekir.
Türkiye’de Misket Oyunu Terimleri:
Eldeş (kondik, ellik, ga ik, başlık, Eneke): Atış yapılan misket.
Kemik: Kemik misket mermerimsi yapıda beyaz ve üzerinde desenler olan miskete denir.
Baş: Sağ veya solda bulunan en kenardaki miskettir. Vurunca bütün misketler alınır.
Baş altı: Başın hemen yanındaki miskettir.
Baş altının altı: Baş altının yanındaki miskettir.
Öbür: Başın olmadığı diğer kenardaki miskettir.
